„Artykuł 11
Czy w proroctwie zostaje odkryta niezmienna prawda?
[Trudności]
1. Gdyby bowiem niezmienną prawdę umieścić w
definicji proroctwa, to jeśliby była ona zgodna z proroctwem, musiałaby
odpowiadać proroctwu sama przez się. Lecz zdarzenia przyszłe, których dotyczy
proroctwo, nie są przez się niezmienne, ale tylko z tej racji, że jak powiada
Boecjusz, odnoszą się do Bożej przedwiedzy. Nie należy więc niezmiennej prawdy
przypisywać proroctwu jako składnika definicji.
2. To, co wypełnia się zależnie od zmiennych
warunków, nie jest niezmiennie prawdziwie. Lecz, jak czytamy w Księdze Jeremiasza 18,8, spełnienie
proroctwa przestrogi jest uzależnione od zmiennych warunków, mianowicie od
zachowania sprawiedliwości lub uporczywej niegodziwości. Nie każde więc
proroctwo jest niezmiennie prawdziwe.
3. Glosa do Księgi Izajasza 38,1 powiada, że „Bóg objawia prorokom swoje
postanowienia, a nie zamysły”. Otóż, jak
czytamy w tym samym miejscu, Boże postanowienia są zmienne. Zatem proroctwo nie
zawiera niezmiennej prawdy.
4. Gdyby
proroctwo było niezmiennie prawdziwe, zawdzięczałoby to widzącemu prorokowi
albo widzianej rzeczy, albo wiecznemu zwierciadłu, w którym ją widzi. Proroctwo
nie jest jednak niezmiennie prawdziwe ze względu na widzącego, ponieważ ludzkie
poznanie jest zmienne; ani dzięki widzialnej rzeczy, ponieważ jest czymś
przygodnym; ani też z powodu Bożej przedwiedzy, czyli zwierciadła, ponieważ nie
nadaje ona rzeczy konieczności. W żaden sposób zatem proroctwo nie zawiera
niezmiennej prawdy.
5. Ktoś jednak
twierdził, że Boża przedwiedza nie powoduje, że coś jest konieczne i nie może
zdarzyć się nic innego, lecz jednak nie dzieje się nic innego niż to, co jest w
niej znane. W ten sposób proroctwo zawiera niezmienną prawdę. Niezmiennym
bowiem według Filozofa nazywamy to, co nie może zostać zmienione, albo to, co z
trudnością ulega zmianie lub wcale się nie zmienia. Lecz przeczy temu to, że z
tego, co możliwe nie wynika nic niemożliwego. Jeśli więc jest możliwe, że to,
co znane wcześniej i prorokowane, ma się inaczej, to jeśli przyjmie się że ma
się inaczej, nie wyniknie z tego nic niemożliwego. Wynika z tego natomiast, że
prawda proroctwa jest zmienna. Nie jest więc konieczne, aby proroctwo było
niezmiennie prawdziwe.
6. Prawda
twierdzenia wynika ze stanu rzeczy, ponieważ, jak powiada Filozof, „zależnie od
tego, czy rzecz istnieje, czy nie istnieje, twierdzenie jest prawdziwe lub
fałszywe”. A przecież rzeczy, których dotyczy proroctwo, są przygodne i
zmienne. Zatem również wypowiedź prorocza zawiera zmienną prawdę.
7. Skutek
nazywamy koniecznym lub przygodnym ze względu na przyczynę bliższą, a nie ze
względu na przyczynę pierwszą. Jednakże bliższe przyczyny rzeczy, których
dotyczy proroctwo, są zmienne, mimo że przyczyna pierwsza jest niezmienna.
Zatem proroctwo nie zawiera prawdy niezmiennej, lecz zmienną.
8. Gdyby
proroctwo zawierało niezmienną prawdę, byłoby niemożliwe aby coś, co zostało
przepowiedziane, nie zdarzyło się. Jest jednak niemożliwe, aby to, co zostało
przepowiedziane, nie było przepowiedziane. Jeśli więc proroctwo posiada
niezmienną prawdę, że to, co zostało przepowiedziane, musi spełnić się. Wobec
tego proroctwo nie będzie dotyczyło przyszłych zdarzeń.
1. Przeczy temu jednak to, co czytamy w Glosie do początku Psałterza: „Proroctwo jest Bożym natchnieniem wyjawiającym
niezmienną prawdę o przeznaczeniu rzeczy”.
2. Jak twierdzi
Hieronim, proroctwo jest „znakiem Bożej przedwiedzy”. Lecz to, co wcześniej
znane, o ile wchodzi w zakres przedwiedzy”, jest konieczne. Konieczne jest więc
również to, co prorokowane, o ile dotyczy go proroctwo. Proroctwo zawiera zatem
niezmienną prawdę.
3. Możliwa jest
niezmienna wiedza Boga o zmiennych rzeczach, ponieważ nie pochodzi od rzeczy.
Podobnie poznanie prorocze nie pochodzi od rzeczy. Zatem proroctwo zawiera
niezmienną prawdę o zmiennych rzeczach.
[Odpowiedź]
W proroctwie
wyróżniamy dwa składniki: rzeczy, które są przedmiotem proroctwa, i odnoszące
się do nich poznanie. Powstają one według dwóch różnych porządków.
Przyczynami
bliższymi rzeczy prorokowanych są przyczyny zmienne, natomiast przyczyna
niezmienna jest ich przyczyną dalszą, a w przypadku poznania proroczego
przeciwnie, pochodzi ono od Bożej przedwiedzy jako od przyczyny bliższej, jest
zaś niezależnie jako od przyczyny bliższej od rzeczy, które są przedmiotem
proroctwa, lecz tylko jest ich znakiem.
Przygodność i
konieczność skutku pochodzi od przyczyny bliższej, a nie od przyczyny
pierwszej. Dlatego właśnie rzeczy, które stanowią przedmiot proroctwa, są
zmienne, ale poznanie prorocze jest niezmienne, jak Boża przedwiedza, od której
pochodzi niczym odwzorowanie od wzroku. Z tego bowiem, że prawda poznania
intelektualnego jest konieczna, wynika, że wypowiedź, która jest znakiem
poznania intelektualnego, zawiera konieczną prawdę. Na tej samej zasadzie, z
tego, że Boża przedwiedza jest niezmienna, wynika, że proroctwo, które jest jej
znakiem zawiera niezmienną prawdę. O tym zaś, w jaki sposób niezmiennie
prawdziwa wiedza Boża może dotyczyć zmiennych rzeczy, powiedzieliśmy w kwestii O wiedzy Bożej, a artykule trzynastym,
nie trzeba więc tego powtarzać, gdyż niezmienność proroctwa całkowicie zależy
od niezmienności Bożej przedwiedzy.
[Wyjaśnienie trudności]
1. Nic nie stoi
na przeszkodzie, żeby coś, co przysługuje przypadłościowo czemuś ujętemu samemu
w sobie, przysługiwało mu jako takiemu, gdy coś jeszcze zostanie dodane, jak
dla człowieka bycie w ruchu jest czymś przypadłościowym, przysługuje mu jednak
jako takiemu, gdy biegnie. Tak samo rzeczy, których dotyczy proroctwo, nie są
niezmienne same przez się, lecz tylko o tyle, o ile są prorokowane. Dlatego
słusznie niezmienną prawdę umieszcza się w definicji proroctwa.
2. Proroctwo
przestrogi w pełni zawiera niezmienną prawdę, bowiem nie dotyczy tego, co
dzieje się z rzeczami, ale, jak już powiedzieliśmy, ciągu przyczyn prowadzącego
do wydarzenia. Ten właśnie ciąg prorok przepowiada jako konieczny, chociaż
zdarzenie czasem nie następuje.
3. Zamysł Boży
nazywamy właśnie wiecznym rozporządzeniem Bożym, które nigdy nie zmienia się. Z
tego powodu Grzegorz mówi, że „Bóg nigdy nie zmienia zmysłów”. Postanowieniem
natomiast nazywamy to, czemu przyporządkowane są jakieś przyczyny:
postanowienia wyjawiane są bowiem w sądach opartych na stanowiących przyczynę
zasługach. Otóż czasem to, do czego przyporządkowane są przyczyny, jest
odwiecznie rozporządzone przez Boga i wówczas Boży zamysł jest tym samym, co
postanowienie. Czasem natomiast przyczyny przyporządkowane są czemuś innemu, co
nie zostało rozporządzone przez Boga na wieczność i wówczas Boży plan i
postanowienie odnoszą się do czegoś innego. Zmienność więc występuje w wiedzy
odnoszącej się do przyczyn niższych. Zamysł Boży natomiast wprowadza zawsze
niezmienność.
Czasem więc
prorokowi objawiane jest postanowienie zgodne z zamysłem, i wówczas proroctwo
posiada niezmienną prawdę także w odniesieniu do zdarzeń. Czasem natomiast
objawiane jest postanowienie niezgodne z zamysłem, i wówczas proroctwo zawiera
niezmienną prawdę w odniesieniu do porządku przyczyn, a nie w odniesieniu do
zdarzenia, o czym już powiedzieliśmy.
4. Niezmienność proroctwa
nie pochodzi od wiecznego zwierciadła dla tego, że nadaje ono konieczność rzeczom,
które są przedmiotem proroctwa, ale ponieważ sprawia, że proroctwo odnoszące
się do rzeczy przygodnych jest konieczne, tak jak konieczne jest ono samo.
5. Można przyjąć,
że coś jest przepowiadane w proroctwie zgodnie z przedwiedzą, chociażby było
możliwe, że tego nie będzie. Nie można jednak przyjąć, że należy to do
przedwiedzy, z tego samego bowiem, że coś należy do przedwiedzy wynika, że
będzie w przyszłości, gdyż przedwiedza dotyczy samych wydarzeń.
6. Prawda
twierdzenia wynika ze stanu rzeczy, gdy wiedza przedstawiającego prawdziwe
twierdzenie pochodzi od rzeczy. To zaś nie dotyczy tego zagadnienia.
7. Chociaż
bliższa przyczyna rzeczy jest zmienna, jednak, jak to już zostało wyjaśnione,
przyczyna bliższa samego proroctwa jest niezmienna i dlatego wniosek jest
nieuzasadniony.
8. O tym że to,
co jest przedmiotem proroctwa, nie zdarza się, należy sądzić to samo, co o tym,
że nie zdarza się to, co jest przedmiotem przedwiedzy Bożej. Na ile trzeba się
z tym zgodzić, a na ile nie, powiedzieliśmy w kwestii O wiedzy Bożej w artykule trzynastym.”
Źródło: „Święty Tomasz z Akwinu. Kwestie dyskutowane o prawdzie” 580-584.
Tom 1. Wyd. Antyk. Kęty 1998.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz