„Artykuł 13
Czy stopnie proroctwa wyróżniane są ze względu na ogląd
wyobrażeniowy?
W artykule trzynastym zastanawiamy się nad tym, czy stopnie proroctwa
wyróżniane są ze względu na ogląd wyobrażeniowy. Wydaje się, że tak.
[Trudności]
1. Proroctwo
bowiem tam jest doskonalsze, gdzie rzeczy, które stanowią przedmiot proroctwa,
zostają doskonalej ujęte. Lecz czasem zdarza się, że rzecz, której dotyczy
proroctwo zostaje ujęta w oglądzie wyobrażeniowym. Zatem można wyróżnić stopnie
proroctwa ze względu na ogląd wyobrażeniowy.
2. Doskonalszy pośrednik sprawia, że poznanie jest doskonalsze i dlatego wiedza jest doskonalsza od mniemania. Lecz podobizny kształtowane w wyobraźni są w proroctwie pośrednikiem poznania. Gdzie zatem ogląd wyobrażeniowy jest doskonalszy, tam stopień proroctwa jest wyższy.
3. Każde
poznanie, które dokonuje poprzez podobiznę, jest doskonalsze tam, gdzie
podobizna jest wyraźniejsza. A przecież w proroctwie kształty formowane w
wyobraźni są podobiznami rzeczy, których dotyczy objawienie prorocze. Zatem
tam, gdzie widzenie wyobrażeniowe jest doskonalsze, wyższy jest również stopień
proroctwa.
4. Skoro światło
prorocze zstępuje z intelektu do wyobraźni, to im doskonalsze jest światło w
intelekcie proroka, tym doskonalsze jest widzenie wyobrażeniowe. Zatem różne
stopnie oglądu wyobrażeniowego ukazują różne stopnie widzenia intelektualnego.
Gdzie jednak ogląd intelektualny jest doskonalszy, tam doskonalsze jest
proroctwo. Zatem stopnie proroctwa można wskazać również na podstawie oglądu
wyobrażeniowego.
5. Stwierdzono
jednak, że różnorodność oglądów wyobrażeniowych nie wyróżnia gatunku proroctwa
i dlatego nie można na jego podstawie wskazywać różnych stopni proroctwa.
Przeczy temu jednak to, że każde ciepło pierwiastkowe jest tego samego gatunku,
a jednak lekarze wyróżniają ciepło pierwszego, drugiego, trzeciego i czwartego
stopnia. A więc rozróżnienie stopni nie wymaga zróżnicowania gatunków.
6. Stopniowanie
nie różnicuje gatunku. Lecz również zróżnicowanie widzenia intelektualnego jest
tylko rezultatem tego, czy światło prorocze jest przyjmowane doskonalej czy
mniej doskonale. A więc zróżnicowanie widzenia intelektualnego, nie wprowadza
zróżnicowania gatunków proroctwa, z zatem, zgodnie z poprzednią odpowiedzią,
nie powoduje wyróżnienia stopni. Wobec tego w proroctwie nie byłoby żadnych
stopni, gdyby ich nie wyróżnić ani ze względu na widzenie intelektualne, ani
wyobrażeniowe. Stopnie proroctwa wyróżniane są zatem ze względu na widzenie
wyobrażeniowe.
1. Przeczy temu
jednak to, że prorokiem czyni kogoś tylko ogląd intelektualny, a nie
wyobrażeniowy. Zatem widzenie wyobrażeniowe nie stanowi podstawy do wyróżnienia
stopni proroctwa.
2. To, co jako
takie podlega zróżnicowaniu, jest zróżnicowane ze względu na to, co jest w nim
formalnie. Lecz w proroctwie czynnikiem formalnym jest widzenie intelektualne,
natomiast widzenie wyobrażeniowe jest jakby czynnikiem materialnym. Zatem różne
stopnie proroctwa wskazuje się ze względu na widzenie intelektualne, a nie ze
względu na widzenie wyobrażeniowe.
3. Oglądy wyobrażeniowe
często zmieniają się w proroku, ponieważ czasem przyjmuje on objawienie w ten,
a czasem w inny sposób. Nie wydaje się więc, aby można było wyróżniać stopnie
proroctwa na podstawie widzenia wyobrażeniowego.
4. Jak wiedza
odnosi się do swego przedmiotu, tak proroctwo odnosi się do rzeczy, która jest
przedmiotem proroctwa. Lecz, jak czytamy w III księdze O duszy, odmiany wiedzy są wyróżniane ze względu na poznawane
rzeczy. Zatem również odmiany proroctwa są wyróżniane ze względu na rzeczy,
których dotyczą, a nie według widzenia wyobrażeniowego.
5. Według Glosy do początku Psałterza proroctwo polega na wypowiedziach i czynach, snach i
widzeniach. Nie trzeba zatem więcej wyróżniać stopni proroctwa ze względu na
widzenie wyobrażeniowe, które obejmuje wyobraźnie i sen, ponad te, które
wyróżniamy ze względu na wypowiedzi i czyny.
6. Proroctwo
wymaga także cudów, stąd Mojżesz według Księgi
Wyjścia 3,13, gdy został posłany przez Pana, domagał się znaków, a także w Psalmie 73,9, gdzie czytamy: „Już nie
widać naszych znaków i nie ma proroka”. Znaki więc są tak samo podstawą do
wyróżnienia stopni proroctwa, jak widzenie wyobrażeniowe.
[Odpowiedź]
Gdy spośród dwóch
tworzących coś elementów jeden ma w stosunku do drugiego znaczenie podstawowe,
to w całości, która z nich powstaje, można wskazać stopień wyższy zarówno ze
względu na to, co jest wtórne. Lecz wyższość tego, co jest podstawowe, wskazuje
na doskonałość bezwzględną, natomiast wyższość dzięki temu, co jest wtórne,
jest znakiem wyższości w tym, co podstawowe.
Na tej samej
zasadzie na ludzką zasługę składają się: miłość jako element podstawowy oraz
działanie zewnętrzne jako element wtórny. Zasługa ujmowana ściśle jest w
odniesieniu do istoty nagrody oceniania wyżej, jeśli pochodzi z większej
miłości, natomiast wielkość dzieła powoduje większą zasługę ze względu na
jakieś nagrody przypadłościowe, bezwzględnie natomiast w tej mierze, w jakiej ukazuje wielkość miłości, zgodnie ze
słowami Grzegorze: „Miłość Boża, jeśli jest, czyni wiele”.
Skoro więc na
proroctwo składa się ogląd intelektualny jako element podstawowy oraz ogląd
wyobrażeniowy jako element wtórny, stopień proroctwa należy oceniać jako
bezwzględnie wyższy ze względu na doskonalsze widzenie intelektualne. Natomiast
doskonałość oglądu wyobrażeniowego wskazuje na bezwzględnie wyższy stopień
proroctwa, a bezwzględnie tylko o tyle, o ile doskonałość oglądu
wyobrażeniowego ukazuje doskonałość widzenia intelektualnego.
Otóż na podstawie
oglądu intelektualnego nie można wyróżniać jakichś określonych stopni, ponieważ
pełnia światła intelektualnego ujawnia się tylko poprzez jakieś znaki. Dlatego
stopnie proroctwa trzeba wyróżniać na podstawie tych znaków. W ten sposób można
wyróżnić cztery stopnie:
Po pierwsze, ze
względu na to, co jest potrzebne, aby dokonało się proroctwo. Proroctwo
obejmuje dwa akty, mianowicie widzenie i ujawnienie. Widzenie zaś wymaga dwóch
czynników: sądu, który ma dzięki intelektowi, i ujęcia, które ma czasem dzięki
intelektowi, a czasem dzięki wyobraźni. Ujawnienie natomiast wymaga od
ujawniającego odwagi, aby ze względu na przeciwników nie bał się głosić prawdy
zgodnie z tym, co Pan powiedział do Ezechiela
3,8: „Oto dałem ci twarz silniejszą niż ich twarze, i czoło twardsze niż ich
czoła”, a dalej (Ez 3,9): „Nie bój się ich, nie lękaj się ich oblicza, chociaż
są ludźmi opornymi”. Czegoś innego zaś wymaga rzecz, która jest ujawniania, a
mianowicie znaku, w którym ukazywana jest prawda ogłaszanej rzeczy. Dlatego
Mojżesz, aby mu wierzono, przyjął znak od Boga.
Lecz ponieważ
ujawnienie nie jest w proroctwie czymś podstawowym, ale wtórnym, proroctwo
najniższego stopnia posiada ten, kto ma pewną odwagę i chęć powiedzenia czy
zrobienia czegoś, a nie otrzymał objawienia. W tym znaczeniu mówimy, że ujmując
je szeroko, jakiś stopień proroctwa posiadał Samson, o ile wszelki nadnaturalny
wpływ zostaje sprowadzony do proroctwa. O drugim stopniu proroctwa możemy mówić
w przypadku tego , kto posiada widzenie intelektualne tylko ze względu na sąd,
jak Salomon. O trzecim w przypadku tego, kto ma widzenie intelektualne wraz z
wyobrażeniowym, jak Izajasz i Jeremiasz. O czwartym wreszcie w przypadku tego,
kto ma najpełniejsze widzenie intelektualne zarówno w odniesieniu do sądu, jak
i ujęcia, jak Dawid.
Po drugie, można
wskazać różne stopnie proroctwa ze względu na dyspozycję proroka. Gdy więc
porównamy proroctwo, które dokonało się we śnie, i to, które dokonało się w
widzeniu czuwającego wówczas, jak czytamy w Księdze
Liczb 12,6, doskonalszy jest stopień proroctwa, które dokonuje się na
jawie, niż tego, które dokonuje się we śnie zarówno dlatego, że intelekt jest
wówczas lepiej przystosowany do wydawania sądu, jak też dlatego, że oderwanie
od zmysłów nie następuje naturalnie, lecz dzięki doskonałemu skupieniu uwagi
władz wewnętrznych na tym , co zostaje im w nadprzyrodzony sposób ukazane.
Po trzecie, wedle
sposobu ujmowania, ponieważ im wyraźniej jest oznaczana rzecz, której dotyczy
proroctwo, tym wyższy jest stopień proroctwa. Otóż żadne znaki nie oznaczają
czegoś bardziej wyraźnie niż słowa. Z tego względu stopień proroctwa jest
wyższy, gdy przyjmowane są w nim słowa wyraźnie opisujące rzecz, której dotyczy
proroctwo, jak to czytamy o Samuelu (1 Sm 3,11), niż wtedy, gdy w proroctwie
ukazywane są jakieś kształty, które są podobiznami innych rzeczy, jak pokazany
Jeremiaszowi wrzący kocioł (jer 1,13). Dzięki temu bowiem wyraźnie widzimy, że
światło prorocze jest postrzegane w swej mocy, gdy rzeczy, które są przedmiotem
proroctwa, są ukazane poprzez wyraźniejsze podobizny.
Po czwarte, ze
względu na tego, kto udziela objawienia. Proroctwo bowiem jest wyższego
stopnia, gdy widzi tego, kto mówi, niż gdy słyszy się tylko słowa, czy to we
śnie, czy to w widzeniu, ponieważ wskazuje to, że prorok jest bliższy poznania
tego, kto udziela mu objawienia. Gdy zaś widzi się tego, kto przemawia,
proroctwo wtedy jest wyższego stopnia, gdy widzi się go pod postacią anioła,
niż gdy widzi się go pod postacią człowieka, a jeszcze wyższego, jeśli widzi
się obraz Boga, jak Izajasz (6,1): „Widziałem Boga siedzącego”. Skoro bowiem
objawienie prorocze zstępuje od Boga do anioła i od anioła do człowieka, to im
bliżej pierwszej przyczyny jest przyjmowane, tym bardziej wiadomo, że zostało
przyjęte w pełniejszy sposób.
[Wyjaśnienie trudności]
Z argumentami,
które dowodzą, że stopnie proroctwa są wyróżniane na podstawie widzenia
wyobrażeniowego, należy zgodzić się w tym sensie, w jakim to przedstawiliśmy.
Nie należy również twierdzić, że różnice między stopniami proroctwa wymagają
różnic gatunkowych.
Natomiast na
argumenty drugiej strony należy po kolei odpowiedzieć.
1. Odpowiedź
wynika z tego, co powiedzieliśmy.
2. Jeśli dokonuje
się rozróżnienia ze względu na gatunek, należy oprzeć je na tym, co jest
czynnikiem formalnym. Jeśli natomiast rozróżnia się stopnie w samym gatunku,
należy oprzeć się na tym, co jest czynnikiem materialnym, jak pośród zwierząt
rozróżnia się osobniki męski i żeńskie na podstawie różnych czynników
materialnych, o czym czytamy w X księdze Metafizyki.
3. Ponieważ
światło prorocze nie jest w proroku czymś trwałym, ale jest jakby przemijającym
doznaniem, prorok nie musi utrzymywać się na tym samym stopniu proroctwa, lecz
właśnie niekiedy otrzymuje objawienie jednego stopnia, a kiedy indziej
drugiego.
4. To, co jest
doskonalsze, poznaje się czasem mniej doskonale, na przykład o rzeczach boskich
możemy tylko mniemać, a o stworzeniach mamy wiedzę, i dlatego nie można
określać stopnia proroctwa na podstawie rzeczy, które są przedmiotem proroctwa,
zwłaszcza że to, co prorok ujawnia, jest mu objawiane ponieważ to, z powodu
czego udzielane jest mu proroctwo, przewyższa jego dyspozycję.
Można wszelako
powiedzieć, że stopnie w proroctwie są wyróżniane także ze względu na rzeczy,
które stanowią przedmiot proroctwa. Ale jednak z powodu wielkiej różnorodności
rzeczy, które są objawiane, można na ich podstawie określić stopień proroctwa
tylko co do rodzaju, jak mówi się, że jeśli objawia się coś o Bogu, to jest to
wyższy stopień, niż gdy coś jest objawiane o stworzeniach.
5. Przeszłe
wypowiedzi i wydarzenia, o które tam chodzi, nie należą do proroczego
objawienia, lecz stanowią ujawnienie, które następuje zgodnie z dyspozycją
tych, którym coś jest ujawniane. Dlatego nie można ze względu na nie wyróżniać
stopni proroctwa.
6. Łaska znaków
różni się od proroctwa. Można ją jednak sprowadzić do proroctwa z tej racji, że
prawda jest ukazywana prorokowi poprzez znaki. Z tego względu również łaska
znaków jest lepsza niż proroctwo, jak wiedza, która dowodzi, z jakiego powodu
coś jest, jest lepsza od wiedzy, która określa „ponieważ”. Z tej racji w I Liście do Koryntian łaska znaków jest
wymieniona przed łaską proroctwa. Dlatego pośród proroków najdoskonalszy jest
ten, który mając objawienie prorocze, czyni również znaki. Jeśli jednak czyni
znaki, a nie ma objawienia proroczego, to nawet jeśli bezwzględnie jest
doskonalszy, nie jest doskonalszy jako prorok, lecz zalicza się do najniższego
stopnia proroctwa, jak ten, który ma tylko odwagę, aby coś uczynić.”
Źródło: „Święty Tomasz z Akwinu. Kwestie dyskutowane o prawdzie” 591-596.
Tom 1. Wyd. Antyk. Kęty 1998.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz