Cykl "O proroctwie". Artykuł 4 Czy posiadanie proroctwa wymaga jakiejś naturalnej dyspozycji?

"Artykuł czwarty

Czy posiadanie proroctwa wymaga jakiejś naturalnej dyspozycji?

W czwartym artykule zbadamy, czy posiadanie proroctwa wymaga jakiejś naturalnej dyspozycji. Wydaje się, że wymaga.

[Trudności]

             1. Wszelka doskonałość, która jest przyjmowana tylko zgodnie z dyspozycją tego, kto ją przyjmuje, wymaga w przyjmującym jakiejś określonej dyspozycji. A jak wynika z glosy Hieronima do słów Amosa 1,2: „Pan z Syjonu zaryczy”, proroctwo jest taką doskonałością. Powiada bowiem: „Jest naturalne, że każdy, kto chce porównać jakieś rzeczy, kształtuje porównanie na podstawie tych, które zna i wśród których wychował się, na przykład żeglarze porównują swoich wrogów do wiatrów winnych rozbicia okrętów, tak samo pasterze przerażeni rykiem lwów, porównują wrogów do lwów, niedźwiedzi i wilków. Dlatego ten, kto był pasterzem owiec, przyrównał lęk przed Bogiem do lęku przed ryczącym lwem. Dlatego proroctwo wymaga wpierw jakiejś określonej dyspozycji w naturze ludzkiej.

         2. Proroctwo wymaga dobrej wyobraźni, gdyż często urzeczywistnia się w widzeniu wyobrażeniowym. Dobra wyobraźnia wymaga jednak dobrej dyspozycji i budowy organu wyobraźni. Zatem proroctwo wymaga uprzedniego istnienia naturalnej dyspozycji.

            
3. Naturalna przeszkoda jest silniejsza od tego, co pojawia się przypadłościowo. Ale pewne przypadłościowe doznania przeszkadzają proroctwu. Stąd Hieronim powiada w komentarzu do Ewangelii Mateusza: „W owym czasie, gdy spełniał akt małżeński, nie towarzyszyła mu obecność Ducha Świętego, mimo że było wiadomo, że jest posłuszny obowiązkowi rodzicielskiemu”. A to nie z powodu winy, gdyż usuwa ją małżeństwo, lecz z powodu doznawanej pożądliwości. Tym bardziej więc niedyspozycja wnikająca z naturalnej budowy, przeszkadza komuś stać się prorokiem.

             4. Natura jest przyporządkowana łasce, a łaska chwale. Chwała jednak wymaga doskonałej łaski w tym, kto ma przejść do chwały. Zatem również proroctwo i inne dary łaski wymagają dyspozycji naturalnej.

             5. Ogląd, jaki ma miejsce w proroctwie, jest wyższy od uzyskanego w poznaniu naukowym. Ale niedyspozycja w naturalnej budowie stanowi przeszkodę w przypadku oglądu zdobytego dzięki nauce, ponieważ niektórym ludziom z powodu naturalnej budowy tak dalece brak dyspozycji, że z trudem lub wcale nie mogą się nimi zajmować. Tym bardziej zatem brak dyspozycji w naturalnej budowie stanowi przeszkodę dla widzenia proroczego.

             6. W Liście do Rzymian 13,1 czytamy: „te, które są od Boga, są według porządku”. Dar proroctwa zaś pochodzi od Boga. Jest więc przez niego rozdzielany w uporządkowany sposób. Nie byłby jednak rozdawany w sposób uporządkowany sposób. Nie byłby jednak rozdawany w sposób uporządkowany, gdyby był udzielany tym, którzy nie są do niego przygotowani. Zatem proroctwo wymaga wpierw naturalnej dyspozycji.

             1. Ale przecież to, co zależy tylko od decyzji dającego, nie wymaga dyspozycji ze strony przyjmującego. A jak wynika z I Listu do Koryntian 13,11, proroctwo jest tego rodzaju darem, zostało tam bowiem wymienione pośród innych darów Ducha Świętego: „Wszystko zaś sprawia jeden i ten sam Duch, udzielając każdemu, tak jak chce”, a Jan 3,8 mówi: „Duch kędy chce, tchnie”. Posiadanie proroctwa nie wymaga więc żadnej wcześniejszej dyspozycji naturalnej.

             2. Apostoł w I Liście do Koryntian 1,27-28 pisze: „to, co słabe w świecie i wzgardzone, wybrał Bóg, aby zawstydzić mocne, a te których nie ma, aby unicestwić te, które są”. Zatem dary Ducha Świętego nie wymagają żadnej uprzedniej dyspozycji w podmiocie.

             3. Grzegorz w Homilii na Święto Zesłania Ducha Świętego mówi: „napełnia bowiem Duch młodego harfiarza i czyni psalmistą, napełnia pasterza skubiącego sykomory i czyni go prorokiem”. Zatem dar proroctwa nie wymaga wpierw w tym, komu jest dany, szczególnej dyspozycji, lecz udzielany jest tylko dzięki woli Bożej.

            

[Odpowiedź]

             Mówiąc o proroctwie należy zastanowić się nad dwoma zagadnieniami: mianowicie nad samym darem proroctwa i nad użyciem tego daru, gdy zostanie on przyjęty. Sam więc dar proroctwa wykracza ponad zdolności człowieka i jest dany przez Boga, a nie przez moc jakiejś przyczyny stworzonej, aczkolwiek, jak mówiliśmy, dzięki mocy pewnych przyczyn urzeczywistnia się w nas proroctwo naturalne. Działanie Boże tym różni się od działania stworzenia, że Bóg poprzez swoje działanie nie tylko tworzy formę, ale również materię. Jego działanie nie potrzebuje, by osiągnąć cel, ani materii, ani materialnej dyspozycji.  Nie tworzy też form bez materii lub bez dyspozycji, lecz w tym samym działaniu może utworzyć zarówno formę, jak i materię, albo też spowodować w materii niezależnie od tego, jak bardzo byłaby nieprzygotowana, dyspozycję odpowiadającą doskonałości, którą wprowadza. Przykładem tego jest wskrzeszanie umarłych. Ciało zmarłego bowiem jest całkowicie niezdolne do przyjęcia duszy. Natomiast działanie stworzenia musi być poprzedzane zarówno przez istnienie materii, jak i dyspozycji w materii, gdyż moc stworzona nie może uczynić, czego chce z tego, z czego chciałaby. Wynika więc z tego, że proroctwo naturalne wymaga odpowiedniej dyspozycji wynikającej z naturalnej budowy, natomiast proroctwo, które jest darem Ducha Świętego, nie potrzebuje jej. Wymaga tylko, aby wraz z udzieleniem daru proroctwa dana była odpowiadająca mu naturalna dyspozycja.

             Każde jednak użycie proroctwa leży w mocy proroka, zgodnie z tym, co czytamy w I Liście do Koryntian 14,32: „A dary ruchowe proroków niechaj zależą od proroków”. Dlatego ktoś może sam sobie przeszkodzić w użyciu proroctwa, aby więc proroctwo było należycie używane, potrzebna jest odpowiednia dyspozycja, bo skoro użycie proroctwa wynika ze stworzonej mocy proroka potrzebna jest istniejąca wcześniej określona dyspozycja.

[Wyjaśnienie trudności]

             1. Pewne dyspozycje są w odniesieniu do proroctwa obojętne. Działanie Boże nie zmienia ich w proroku, a proroctwo przebiega odpowiednio do nich. Jest bowiem obojętne dla proroctwa, jaka podobizna będzie wyobrażała rzecz prorokowaną. Moc Boża natomiast usuwa z proroka dyspozycje przeciwne i wprowadza w ich miejsce te, które są potrzebne.

             2. Proroctwo wymaga dobre wyobraźni, nie musi ona jednak wcześniej być dobra, bowiem Bóg, który wlewa dar proroctwa, jest władny zmienić na lepsze budowę organu wyobraźni, tak jak może sprawić, że kaprawe oczy będą widziały jasno.

             3. Tego rodzaju gwałtowne doznania przyciągają całą uwagę rozumu i w konsekwencji odwracają ją od poszukiwań duchowych. Dlatego gwałtowne doznania gniewu, smutku albo przyjemności przeszkadzają  w użyciu daru proroctwa także temu, kto go przyjmuje. Wobec tego, również brak dyspozycji naturalnej budowy byłaby przeszkodą, gdyby Boża moc nie uzdrowiła jej w jakiś sposób.

             4. Przedstawione podobieństwo sprawdza się z tego względu, że jak łaska jest czymś dodanym do natury, tak samo chwała jest czymś dodanym do łaski. Podobieństwo nie jest jednak pełne, gdyż łaska zasługuje sobie na chwałę, ale natura nie zasługuje na łaskę. Dlatego chwałę musi poprzedzać zasługa łaski, natomiast dyspozycja natury nie jest potrzebna dla posiadania łaski.

             5. My jesteśmy w jakiś sposób przyczyną wiedzy nabytej. Nie leży jednak w naszej mocy ulepszanie budowy organów duszy, tak jak leży to w mocy Bożej, która wlewa dar proroctwa, i dlatego nie ma tu podobieństwa.

             6. Dar proroctwa jest rozdzielany przez Boga wedle najlepszego porządku. A porządkowi tego rozdziału właściwie jest to, że czasami wnosi go w tych, którzy wydają się najmniej do tego przygotowani, gdyż zezwoliła na to moc Boża, „by się żaden człowiek nie chełpił wobec niego, według I Listu do Koryntian 1,29."  

Źródło: „Święty Tomasz z Akwinu. Kwestie dyskutowane o prawdzie” str. 550-553. Tom 1. Wyd. Antyk. Kęty 1998.